Hanze en Hanzesteden in Nederland
Afbeelding: Hanzestad Deventer
HANZESTEDEN IN NEDERLAND
Hanzesteden zijn steden welke vroeger zijn aangesloten bij het Hanzeverbond, in de periode van de 12e tot de 16e eeuw. Dit verband, de Hanze ook wel Hanza genoemd was een samenwerkingsverband tussen handelssteden in Europa. Dit samenwerkingsverband was voor de zogenaamde Hanzesteden en de handelaren in de steden.
De steden van de Hanze werkten veel samen en hierdoor ontstonden veel handelsroutes door Europa. De Hanzesteden zijn voornamelijk in Duitsland, Nederland, België, de Baltische Staten, Noorwegen en Polen. De steden hadden een sterke band met elkaar en werkten goed samen, hierdoor valt er veel geld te besparen door handel te combineren. De handel die er gedreven werd waren voornamelijk zout, granen, vis, hout, wijn, bier, dierenhuiden en laken.
De Hanze in Nederland, Nederlandse Hanzesteden
In Nederland tellen we maar liefst 22 Hanzesteden (+ Hindeloopen welke geen Hanzestad is, maar wel samenwerkte), namelijk: Arnhem, Deventer, Doesburg, Elburg, Groningen, Harderwijk, Hasselt, Hattem, Kampen, Nijmegen, Oldenzaal, Ommen, Roermond, Stavoren, Tiel, Venlo, Zutphen en Zwolle.
Deze steden werden door “De Hanze” steeds rijker en werden steeds machtiger, de rijkste stad werd Kampen, dit door de ligging aan de Zuiderzee, in de Middeleeuwen was er nog geen sprake van een afsluitdijk en was er een komen en gaan van schepen van en naar Kampen. Enkele van deze steden zijn maar kort lid van “De Hanze”, maar bleven veelal samenwerken met Hanzesteden in de omgeving.
De meeste schepen kwamen vanuit de Oostzee of Londen via de Zuiderzee naar Kampen. Om de handel via Kampen eventueel naar Duitsland, Polen of verder te krijgen moest er Tol worden betaald. Hieraan heeft Kampen heel veel geld verdiend.
De schepen welke werden gebruikt waren van het type Kogge, ontworpen rond het jaar 1200. De Kogge was ontwikkeld uit het Vikingschip, alleen kon de Kogge veel meer vervoeren als vrachtschip, dat was juist belangrijk voor de handel op de vaarroutes. De Kogge was zo een 30 meter en kon tussen de 200 en 250 ton goederen vervoeren. In Kampen is een replica van de Kogge te bewonderen, Kampen is de enige stad van Nederland met zo een replica.
Tip!
Bezoek het Hanzemuseum in Deventer! (Hotel de Leeuw)
Klik hier voor de website.
De Nederlandse Hanzesteden en hun verhaal met de Hanze
Iedere Hanzestad is uniek, niet alleen hoe ze eruit zien, maar ook hun verhaal waarom het een Hanzestad werd. De meeste Hanzesteden hadden gewoon een prachtige ligging en sommige steden waren om een andere reden een Hanzestad. Hieronder lees je per stad een verhaaltje over de stad in combinatie met de Hanze.
Arnhem heeft in de 14e eeuw geprobeerd zich aan te sluiten bij de Hanze, helaas zonder succes omdat de stad niet kon bewijzen dat de kooplieden voldoende geschikt waren voor het verbond. In 1441 was de Arnhemse bestuurder naar Lübeck afgereisd en is het gelukt om Arnhem bij de Hanze aan te laten sluiten.
De stad Bolsward heeft de handel helemaal te danken aan de scheepvaart, ondanks dat Bolsward vanaf de 13e eeuw aan niet meer aan open water lag. Toch waren er goede verbindingen voor de scheepvaart en werd de stad aantrekkelijk voor handel. In 1412 werd Bolsward lid van de Hanze.
De stad Deventer is één van de oudste steden van Nederland en in de tweede helft van de achtste eeuw was er al een nederzetting van handelaren in Deventer. Deze ontwikkeling is grotendeels te danken door de ligging aan de IJssel. In het jaar 1046 had de stad al tolrecht en muntrecht, een echte handelsstad dus vanaf het begin. Door deze ontwikkeling had Deventer al veel contacten met vele (Duitse) handelssteden, hierdoor kwam Deventer al vanzelfsprekend bij de Hanze, hier had de stad veel belang bij.
Op een gunstige locatie op een samenvloeiing van de IJssel en de Oude IJssel ligt het stadje Doesburg, door deze mooie locatie een geschikte handelsstad. Doesburg sloot zich in 1447 aan bij de Hanze.
De stad Elburg heeft een gunstige ligging, ten zuiden van Kampen een de toenmalige Zuiderzee. Hierdoor is Elburg een aantrekkelijke handelsstad geworden, het bijzondere aan de stad is dat door meerdere overstromingen de stad ooit is verplaatst, dit is aan het eind van de 14e eeuw besloten. In het jaar 1252 werd Elburg al benoemd in de lijst met handelssteden, echter lijkt de stad pas in 1367 echt actief te zijn in de Hanze.
Naast de steden liggend aan de rivieren of de zee is ook Groningen lid van De Hanze, als voor 1463, dit heeft de stad welvarend gemaakt en werd het handelscentrum van Noord-Nederland.
De stad Harderwijk had een gunstige ligging aan de Zuiderzee waardoor de stad zeer actief was in de Hanze. In het jaar 1280 was Harderwijk waarschijnlijk al lid van de Hanze.
De stad Hasselt ligt aan het Zwarte Water net boven Zwolle, de stad kreeg ook markten en tolrechten waardoor het een handelsstad werd. In het jaar 1367 is Hasselt bij de Hanze aangesloten.
De stad Hattem ligt aan de IJssel bijna tegen de stad Zwolle aan, in het jaar 1299 kreeg de plaats stadrechten en behoorde vanaf dat jaar ook bij de Hanze.
Hindeloopen heeft met de ligging aan de toenmalige Zuiderzee een toplocatie om te handelen, toch werd Hindeloopen geen officiële Hanzestad, maar er waren wel veel handelsrelaties met andere Hanzesteden.
Gezien de ligging is Kampen al heel lang een handelsstad, al eerder dan de Hanze. Vanuit Kampen konden de Koggeschepen alle kanten op, het lag aan de vroegere Zuiderzee en middels de IJssel was je in een paar dagen tijd al in Duitsland. In het jaar 1441 is Kampen lid geworden van de Hanze en kan zich een Hanzestad noemen.
Met de ligging aan de Maas en dichtbij de Waal is Maasbommel een logische handelsstad voor de Hanze. In 1312 is met het verkrijgen van stadsrechten ook Hanzestad geworden. In 1674 veroverden de Fransen het stadje en is er brand gesticht en waren er plunderingen, hierdoor is er ook op papier meer weinig over van Maasbommel. In 2017 werd Maasbommel weer ingeschreven in de "Nieuwe Hanze", meer hierover lees je onderaan deze pagina.
De stad Nijmegen werd in de Middeleeuwen aan aanzienlijk centrum, werd in 1230 al een echte stad en er werd gehandeld. Door deze goede ontwikkeling van de handel middels de markten en de ligging aan de Waal is sinds 1402 lid van de Hanze en dus een Hanzestad.
De stad Oldenzaal heeft de ligging wellicht iets minder mee. De stad ligt namelijk niet aan het water, maar naast handel over water werd er ook wel handel over land vervoerd. Oldenzaal werd in het jaar 1261 lid van de Hanze, de stad had verder een goede ligging naar de Hanzesteden Osnabrück en Munster in Duitsland.
Een Hanzestad aan de Vecht, het kleinere stadje Ommen werd in 1473 lid van de Hanze. Dit heeft de stad niet helemaal aan zichzelf te danken, in het gebied de “Lage Landen” waren Zwolle en Deventer de grote handelssteden, maar deze steden zochten ook contact met kleinere steden in de directe nabijheid.
Ommen had veel samenwerking met Deventer en hoorde dan ook bij deze stad. Ondanks de hulp van Deventer was de Vecht ook een belangrijke rivier voor de handel. Met name ging er veel zandsteen vanuit Duitsland naar Nederland over de Vecht. Zo zijn bijvoorbeeld alle stenen van het Paleis op de Dam via Ommen gegaan.
Helaas was de Vecht alleen in de winter goed te bevaren omdat het ’s zomers te ondiep werd door uitdroging, wel werden er dammetjes aangelegd om zolang mogelijk op de Vecht te blijven varen. Doorat de rivier niet zo diep was werd er ook met andere boten gevaren dan met de Kogge, ze gebruikten een zogenaamde Zomp, door afneembare zijboorden was er een groot laadruim maar kwam de boot niet heel ver onder water.
Rijssen was Hanzestad als bijstad van Hanzestad Deventer. De rivier Regge stroomt langs het stadje Rijssen richting Zwolle en Kampen en ligt daardoor op een goede handelsroute om volgens de oudste gegevens rond 1350 een Hanzestad te worden.
De stad Roermond heeft een mooie ligging aan de Maas en was al een echte handelsstad. Op papier is alleen bewijs dat Roermond vanaf 1441 lid is van de Hanze, maar Roermond handelde al veel langer van Hanzesteden. Roermond had vooral bekendheid met haar Laken, maar was ook een goede doorvoerroute voor spullen uit Dinant, Luik en Namen.
De stad Stavoren werd van zichzelf al een belangrijke handelsstad, met de ligging aan de Zuiderzee was Stavoren ideaal voor schepen en het drijven van handel. Stavoren werd in 1385 lid van de Hanze.
De stad Tiel was goed bereikbaar middels de waal, de stad werd kort na Nijmegen in het jaar 1402 al lid van de Hanze. Tiel was toch een te klein stadje en na een kleine 30 jaar mochten ze zelf niet meer meepraten tijdens de Hanzedagen en behoord Tiel tot een bijstad van Nijmegen.
De stad Venlo ligt aan de Maas waardoor een goede bereikbaarheid mogelijk is met de boot. In de Middeleeuwen was Venlo een echt belangrijke handelsstad, vergelijkbaar met een stad als Keulen. Door de goede handel werd Venlo lid van de Hanze, wel een beetje laat, pas in 1481.
Informatie volgt spoedig.
Zutphen is al sinds de 13e eeuw lid van de Hanze. Met de ligging aan de IJssel een goede ligging om er te komen met de Koggeschepen.
Zwolle is op een gebruikelijke manier net als de andere Hanzesteden lid geworden van de Hanze, hoewel Zwolle niet direct aan de IJssel lag, zoals de steden Kampen en Deventer. De Vecht was ook een belangrijke rivier tijdens de Hanze en hiervan profiteerde Zwolle ook. Er is een vermoeden dat de stad in 1272 al lid was van de Hanze omdat de stad toen handelde met Duitsland, echter is er alleen bewijs van herintreden van de stad in het jaar 1407. In 1980 is de Nieuwe Hanze opgericht in Zwolle, meer hierover lees je verderop op deze pagina.
Het einde van de Hanze
De Hanze was een fantastisch middel om internationaal handel te doen in Europa, de vele Hanzesteden welke samenwerkten hebben veel bereikt. Toch komt er een einde aan het Duitse ledenverbond de Hanze, de Hanze heeft voor veel handel gezorgd, maar uiteraard wordt er altijd uitgebreid.
Begin van de 16e eeuw werd de Hanze zwak, de Hanzesteden waren niet meer uit die tijd en er werd over grotere afstanden gehandeld, over de grotere zeeën. Hierdoor kwamen Holland en Zeeland in opmars met handel.
Met name Amsterdam en Antwerpen werden in de omgeving grote handelssteden. Hierdoor viel de Hanze zo goed als in elkaar, steeds meer landen zorgden ervoor dat de Hanzeverbond geen macht meer hadden over (een deel) van hun land en steeds meer steden vonden hun eigen belangen weer belangrijker dan de Hanze.
Natuurlijk gaf niet iedereen zomaar de Hanze op, er werd bijvoorbeeld nog een Hanzekantoor verplaatst van Brugge naar Antwerpen. Helaas mocht het niet meer baten en bleef de Hanze in verval, steeds meer Hanzekantoren sloten hun deuren. De Dertigjarige Oorlog (van 1618 tot 1648) heeft helemaal voor veel ellende gezorgd voor de Hanze, de oorlog heeft bijna alles verwoest. De laatste Hanzedag was in 1669 en toen meldden er zich nog maar negen steden (waren er bijna 200!), het definitieve einde van de Hanze was in 1862, er waren nog maar drie steden lid, namelijk Bremen, Hamburg en Lübeck.
De nieuwe Hanze
Veel steden hechten, ondanks het verval van de Hanze nog steeds veel waarde aan die titel welke ze ooit hebben gehad. De naam Hanzestad komt in deze tijd nog veel voor en iedereen heeft er weleens van gehoord, dit komt door de waarde welke de steden er nog aan hechten. In Nederland noemen de steden Deventer, Zwolle, Kampen, Groningen, Oldenzaal, Harderwijk en Zutphen zich nog steeds trots een Hanzestad. Dit geeft ons dan ook alle reden om de Hanzesteden een plek op onze site te geven.
Deze enthousiasme heeft er ook voor gezorgd dat er een nieuwe Hanze is ontstaan, niet om tussen de steden te handelen, maar op cultureel en toeristisch gebied. De nieuwe Hanze werd in 1980 in de Hanzestad Zwolle opgericht, deze nieuwe Hanze heeft ook zijn gebruikelijk vergaderingen in de verschillende Hanzesteden.
